Түркі тілдері отбасының халықаралық күні Анкарада атап өтілді

ЮНЕСКО-ның 2025 жылы 3 қарашада өткен 43-бас конференциясында қабылданған тарихи шешіммен түркі тілдері «ежелгі өркениеттік мұра» ретінде мойындалған еді. Осы шешімнен кейін Түркия Республикасының Мәдениет және туризм министрлігі және Түрік Тілі Қоғамының бастамасымен өткен іс-шараға мемлекеттік қызметкерлер, ғалымдар және түркі мемлекеттерден келген дипломатиялық өкілдер қатысты.

Іс-шараның ашылу рәсімінде Мәдениет және туризм министрінің орынбасары доктор Сердар Чам түрік тілінің тек қарым-қатынас құралы ғана емес, сонымен бірге ұлы өркениеттік көпір екенін атап өтті. Ол Анкарада жағылған осы шырақтың түркі әлеміндегі мәдени ықпалдастықты жеделдететінін айтты.

«Түрік тілі исламнан кейін де өз болмысын сақтады»

Панельдің кіріспе бөлімінен кейін белгілі түркітанушы, профессор Ахмет Бижан Ержиласун түрік тілінің тарихи сабақтастығына назар аударды. Ол түрік тілінің «Баян-Чор жазбаларынан бастап Шығыс Түркістанда қағазға жазылған мыңдаған құжаттар арқылы VIII–X ғасырлар аралығында үздіксіз дамып отырғанын» айтып, бұл үдерістің исламды қабылдаумен жаңа бір деңгейге көтерілгенін атап өтті.

Ержиласун түріктердің исламды қабылдаған бойда Құран Кәрімді өз тілдеріне аудара бастағанын айта келе «Қарахан әулеті дәуіріндегі аудармаларда “Алла” сөзі тікелей “Тәңір” деп берілген. “Лилләһи” тіркесі “Тәңірте” түрінде аударылған. “Құтадғу білік” пен “Диуани лұғат ат-түрк” сияқты еңбектер арқылы тіліміз өз өміршеңдігін берік сақтап қалды», - деді.

Сондай-ақ ол Түркиядан кейінгі ең көп түрік халқы (шамамен 40 миллион) Иранда тұратынына назар аударды.

«Өркениет жазудан басталады: атау қателігінен бас тарту қажет»

Профессор Ахмет Буран түрік тарихына қатысты батыста қалыптасқан түсініктер мен терминологиялық мәселелерге тоқталды. Орхон жазбалары түріктердің тек көшпелі қоғам ғана емес, керісінше отырықшы әрі өркениетті халық болғанын дәлелдегенін атап өткен Буран: «Өркениет жазумен басталады, ал біздің жазба тіліміздің тарихы ислам дінінен әлдеқайда бұрын басталған», – деді.

Тілдік атаулар мәселесінде ұлттық ұстаным қажет екенін айтқан Буран тілдің болмысы мемлекеттердің саяси өмірімен ғана айқындалмайтынын ерекше атап өтті. Ол: «Қараханлы мемлекетінің тілі немесе ұйғыр тілі сияқты жіктеулердің орнына 1876 жылғы Османлы Конституциясында да, Махмұд Қашқаридің еңбектерінде де көрсетілгендей тіліміздің атауы әрдайым түрік тілі болғанын баса айтуымыз керек. Батыс ғалымдарының дұрыс тұжырымдарын қабылдай отырып, қате атауларды түзету – біздің міндетіміз», – деді.

«160 миллиондық тәуелсіз күш және мәдени сананың маңызы»

Отырыстың соңғы бөлімінде сөз алған профессор Мұстафа Өнер 15 желтоқсанның және Вильгельм Томсеннің 1893 жылы көне түрік жазуын оқуының тарихи маңызына тоқталды. Ол Томсеннің тас жазулардан оқыған «түрік» атауының 1923 жылы құрылған Түркия Республикасымен айрықша мәнге ие болып, тарихи тұрғыда түйінделгенін атап өтті.

Еуразия кеңістігінде 160 миллионнан асатын халқы бар тәуелсіз түркі әлемінің аса қуатты күш екенін еске салған Өнер мәдени жаттану мәселесіне де назар аударды.

«Бізде дастандар мен аңыздар секілді орасан зор рухани байлық бар. Алайда балаларымызды өз мәдениетіміздің мұраларынан гөрі Гарри Потер сияқты танымал мәдениет өнімдерін оқуға көбірек ынталандырып отырмыз», – деп ескертті.

Іс-шара қатысушылардың ортақ отбасылық суретке түсуімен және 15 желтоқсанды алдағы жылдары түркі әлемінде мерекелік рухта атап өту туралы ізгі тілегімен аяқталды.