Түркияның әлемдік тәртіпті қорғаудағы рөлі жоғары бағаланды
Президент Ердоғанның ұстанымы «жаһандық институттарды реформалауға қажет саяси көшбасшылықтың көрінісі» деп сипатталды.
Стамбулда өткен 9-шы “TRT World” форумында сөйлеген Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық жөніндегі ұйымның (ЕҚЫҰ) бұрынғы Бас хатшысы және қазіргі Женева қауіпсіздік саясаты орталығының директоры, елші Томас Гремингер АҚШ пен Қытай арасындағы геосаяси бәсекелестік күшейіп келе жатқан тұста Түркия мен басқа орта державалардың көпжақты жүйені нығайтып, әділ әрі болжамды халықаралық тәртіптің қайта құрылуына жетекшілік ете алатынын айтты.
Гремингердің айтуынша, Түркия сияқты елдер «құқық үстемдігі мен айқын нормаларға негізделген көпжақты жүйе арқылы өз мүдделерін қорғай отырып, осы тәртіпті қалыптастыру қабілетіне ие». Ол сондай-ақ бұл мемлекеттердің «АҚШ пен Қытай арасындағы бәсекенің шеңберінде тұйықталып қалмауы тиіс» екенін ескертті.
Еуропалық қауіпсіздікті қалпына келтіру үшін жаңа коалиция қажет
Гремингер ЕҚЫҰ тәжірибесіне сүйене отырып, 1970-жылдардағы Хельсинки процесін мысал келтіріп, бейтарап елдердің сол кезеңде Еуропа қауіпсіздігін тұрақтандыруда маңызды рөл атқарғанын еске салды. Ол Украинадағы соғыс аяқталған соң еуропалық қауіпсіздік архитектурасын қайта құру үшін орта державалардың жаңа альянсы керек болатынын айтты.
Ол 2024 жылдың желтоқсанында ЕҚЫҰ төрағалығына кіріскен түрік дипломат Феридун Хади Синирлиоғлуға сілтеме жасап, Түркияның осы бағыттағы «дұрыс инвестициялар жасап жатқанын», тәжірибелі түрік дипломатының ЕҚЫҰ басшылығына келуі Еуропадағы қауіпсіздікті қайта қалпына келтіруге үлес қосатынын атап өтті.
Гремингердің пікірінше, Түркияның көпжақты дипломатияны қолдауы мен тараптармен байланыс орната алу қабілеті елге бейбітшілік орнату мен институционалдық реформаларға ықпал етуде ерекше артықшылық береді.
“G2” тұжырымдамасына ескерту
Форум “Жаһандық қайта құру: Ескі тәртіптен жаңа шындықтарға” тақырыбымен өтті. Ол АҚШ президенті Дональд Трамп пен Қытай төрағасы Си Цзиньпиннің Пусан қаласындағы кездесуінен кейін өтті. Трамп бұл саммитті “G2” деп атап, АҚШ пен Қытайдың әлемдік істерде бірлескен жетекшілік рөлін меңзеген болатын.
Гремингер екі ел арасындағы диалогтың маңызын мойындай отырып, қосполярлы жүйеге қарсы ескерту жасады: “Бәріміздің мүддеміз – бұл екі державаның (АҚШ пен Қытай) бәсекесін басқаруы және оны Тайвань сияқты ыстық қақтығысқа айналдырмауы. Мұны ешкім қаламайды.”
Ол 1945 жылғы Ялта конференциясына сілтеме жасап, «әлемді ықпал аймақтарына бөлуге негізделген жаңа келісім — халықаралық қауымдастық үшін қауіпті» деді.
“Әлем бестен үлкен”
Гремингер президент Режеп Тайып Ердоғанның “Әлем бестен үлкен” сөзін еске алып, Түркия басшысының көзқарасын қолдайтынын айтты. Ол БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесін реформалаумен шектелмей, барлық халықаралық институтты «қазіргі заманның талабына сай, тиімді және мақсатқа бағытталған» ету қажеттігін атап өтті.
Гремингер Түркияның әділ әлемдік тәртіпті қорғаудағы рөлін жоғары бағалап, Ердоғанның ұстанымын «жаһандық институттарды реформалауға қажет саяси көшбасшылықтың көрінісі» деп сипаттады.
Оның пікірінше, орта державалардың бірігіп әрекет ету қабілеті болашақ халықаралық жүйенің қандай сипат алатынын анықтайтын негізгі факторлардың бірі болмақ.
“Орта державалар ірі державалардың бәсекесіне ілесіп кетуден сақтануы керек. Кей мәселеде ынтымақтаса алады, ал басқа салаларда тәуелсіздігін сақтауы тиіс. Бұл олардың стратегиялық икемділігін қорғап, тұрақты көпполярлы тәртіп орнатуға мүмкіндік береді.”
Форум қорытындысында Гремингер: “Орта державалардың бұл қайта қалыптасып жатқан әлемдік тәртіпті бағыттауға әрі оған жауапты болуға да, оны іске асыруға да әлеуеті бар.” деді.