Пәкістан-Түркия қатынастары: Рухани достықтан стратегиялық серіктестікке

Қазіргі Түркия Османлы империясынан бері бір ғасырға жуық өзгерістерге куә болып, қалыптасты. Еуропа, Азия және Африка түйіскен жерде, Жерорта теңізінің кіндігінде дамыған бір мемлекет.

Ал Пәкістан Үндістанның отарлауынан құтылған кезде қалыптасты. Түркиямен сексен жылдан астам уақыттан бері достық пен ынтымақ жалғасып келе жатыр.

Бұл бауырластық пен достықтың жеке үйлесімі рухани байланыстарға, өзара құрметке, мұсылман әлеміне деген ортақ жауапкершілік сезіміне және стратегиялық әріптестік қажеттілігіне негізделген.

Осы байланыс қазан айының соңында басталған және Пакістанның әр аймағында түрлі-түсті шаралармен атап өтілген Пәкістан‑Түркия достық апталығында тойланды.

Аталған мерекелік іс-шара екі ел арасындағы діни, этникалық, рухани, экономикалық және стратегиялық байланыстарға негізделген ортақ құндылықтардың әртүрлі қырын көрсетті.

Ұлт негізін қалаған лидерлерінің мұрасын жалғастыра отырып, Пәкістан мен Түркия өздерінің географиялық аймағында жетекші орынға ие болуға және мұсылман әлеміне үміт пен көшбасшылық ұсынуға тиісті.

Тарихи және рухани байланыстар

Бөлінбеген Үндістандағы Декан сұлтандары мен Османлы империясы арасындағы тарихи қатынас XVI ғасырдан басталады, бұл байланыс Бабыр империясының құрылуымен тереңдеді.

1517 жылы падиша Селим мамлуктерді жеңіп, Мекке мен Мәдинаны Осман билігіне алып, халифат екенін жариялады. Бірнеше жылдан кейін 1526 жылы Бабыр Ибраһим Лодиға қарсы жеңіске жетіп, Үндістанда Моғол билігін орнатты.

Алайда Бабырдың баласы Хумаюн XVI ғасырдың ортасында Кануни Сұлтан Сүлейменге хат жазып, оның халифалық атағын қабылдады.

Екі ел арасындағы рухани байланыс одан да терең және көне.

2008 жылы Кония (Түркия) мен Мултан (Пәкістан) қалалары рухани байланысты арттырып, “бауырлас қалалар” атанды.

Кония — XIII ғасырда өмір сүрген ақын‑философ Румиге мекен болған қала, ал Мултанда Бахауддин Закария Оңтүстік Азияда Сухраварди тариқатын құрды.

Ғасырлар өткен соң Пәкістанның ұлттық ақыны Мұхаммед Икбал Румиді өзінің «муршиді» деп мақтан тұтып, өзін «Мурид‑и Һинди» (Үндістандық шәкірті) деп атаған.

Икбалдың «хұди» (өзіндік) философиясы Румидің Құдайға деген махаббат пен өзгеріске деген құштарлығынан шабыт алған.

Пәкістан Османлы империясымен арадағы тарихи байланыстарды өз тарихы ретінде мойындаудан тартынбайды.

Қазіргі заман

Түркияның ұлттық сана‑сезімінің заманауи мемлекет ретінде жаңа тұлғаға айналуын Үндістан мұсылмандары жақсы қабылдады.

Көптеген ерікті Түрік тәуелсіздік соғысында, әсіресе Измирдегі теңіз жағалауындағы грек армиясына қарсы қақтығыстарда түрік сарбаздарымен бірге шайқасты.

Шейіт болғандардың көбі бүгінгі Пакистан аймағына жататын жерлерден шыққан.

1947 жылы Пакістан құрылғанда жаңа мемлекет Түркия жылы қабылдап, дипломатиялық байланыстар дереу басталды.

Сол кезеңде әлемдегі саяси сахна екі блокқа бөлініп, қырғиқабақ соғыстың бұлттары торлаған еді.

Жаңа құрылған мемлекет ретінде жаһандық тәртіпте орнықты болуға ұмтылған Пакістан CENTO мен RCD секілді аймақтық ұйымдарда Түркияның қолдауын көрді.

Бұл блок ЕО немесе АСЕАН сияқты табысты бірлестіктерге айнала алмаса да, араларындағы серіктестік бұзылмады.

Экономикалық Ынтымақтастық Ұйымы RCD-нің заңды жалғасы ретінде 10 мүше арасында одан да ауқымды ынтымақтастық пен даму күн тәртібін қамтиды. Экономикалық ұйымның нақты потенциалы әлі толық ашылмаса да, бұл бастама ретінде жақсы алаң ұсынады.

Пәкістан ‑Түркия дипломатиясының ең маңызды ерекшеліктерінің бірі — ұлттық бірлік, саяси сезімталдық және географиялық шындықтар бойынша бірін біріне қолдау көрсетулері.

Мысалы Түркия әрдайым Кашмир мәселесінде Пакістанның жанынан табылып, даулы мәселені БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің қарауына шешудің қажет екендігін айтады.

Сонымен қатар Пәкістан Солтүстік Кипр Түрік Республикасы мәселесінде Түркияны әрдайым қолдайтын санаулы елдердің қатарында және Кипр мәселесіндегі Түркияның ұстанымына қолдау көрсетеді.

XXI ғасырда бұл қарым‑қатынас қорғаныс, сауда, білім және мәдениет салаларында ынтымақтастықпен стратегиялық серіктестікке айналды.

Көшбасшылар мен халықтар арасында жаңа деңгей байқалды, екі ел XXI ғасырдың көптеген бағытында ынтымақтасуға дайын.

Осындай ынтымақтастықтың ең басты мысалдарының бірі — “KAAN” 5-ші буын жойғыш ұшағы жобасы, екі ел әуе кемелерін бірлесіп өндіру зауытын құруға дайындалып жатыр.

Стратегиялық саладағы бұл өзара әрекеттесу мен синергия екі елдің бір‑біріне сенімі мен тәуелділігін көрсетеді.

Халықтар арасында да жылы ықыласты дереу байқауға болады.

«Diriliş Ertuğrul» сияқты түрік телехикаялары Пәкістанда кеңінен танымал болды.

Пәкістанның негізгі ұлттық тілі урдуның түрік тілімен тарихи байланысы да айқын. Шындығында «урду» сөзі түрікше «ordu» — армия деген сөзінен келген деп есептеледі.

Географиялық алыстығына қарамастан осындай ерекше тарих, дін, этникалық және мәдени байланыс үлгісін көрсете білген елдер өте сирек кездеседі.