Түркия Энергетика және табиғи ресурстар министрі Алпарслан Байрактар Анкараның Түрікменстанның табиғи газ қорын Түркияға және Еуропаға жеткізуге бағытталған ұзақ жылдардан бері кейінге қалып келе жатқан жоспарларды ілгерілетуге күш салып жатқанын мәлімдеді. Ол ұзақ талқыланып келе жатқан Транс-Каспий газ құбырын өңірдің энергия қауіпсіздігі үшін «стратегиялық тұрғыдан аса маңызды» деп сипаттады.
Стамбулда Түркі Мемлекеттері Ұйымы (ТМҰ) Энергетика министрлері кеңесінің 5-отырысына төрағалық еткен Байрактар Түркияның ұзақ уақыт бойы тұралап қалған жобаны «нақты кезеңге шығаруды» және Әзербайжан, Түрікменстан және өзге өңірлік серіктестермен үйлесімді түрде алға жылжытуды ресми түрде ұсынғанын айтты.
Байрактар: «Идеалды шешім – Түрікменстан газын арнайы салынған құбыр желісі арқылы Түркияға, ал Түркиядан Еуропаға жеткізу», – деді. Ол қазіргі кезде Түркияның Түрікменстан газын тек айырбас (своп) механизмі арқылы импорттап отырғанын еске салды. «Бұл жобаға шамамен 30 жыл болды. Енді оны іске қосатын уақыт келді» деді ол.
Министрдің айтуынша, жалпы көлемі 2 триллион АҚШ доллары болатын экономиканың иесі ТМҰ 20 триллион текше метрден астам газға, 39 миллиард баррель мұнайға және әлемдік уран өндірісінің 40 пайызына тең келетін орасан зор игерілмеген әлеуетке ие. Байрактар шекарааралық энергетикалық байланыстарды күшейту «ынтымақтастықты әлдеқайда жоғары деңгейге көтеретінін» атап өтті.
Жаңа ұсыныстар: Тау-кен ынтымақтастығы және Каспий электр байланысы
Түркия сонымен қатар ТМҰ-ның энергетикалық портфелін жаһандық жеткізу тізбектері үшін стратегиялық маңызды минералдарды игеруді мақсат ететін «тау-кен министрлері кездесуін» қамтитындай етіп кеңейтуді ұсынды. Байрактар өңірдің маңызды шикізат бойынша «айтарлықтай әлеуетіне» назар аударып, ресми платформаның келер жылы Түркия ұйымдастыратын лидерлер саммитінде мақұлдануы мүмкін екенін айтты.
Өңірлік байланыстарға қатысты Байрактар екі басым жобаны атап өтті: Орталық Азиядан Әзербайжан мен Түркияға жаңартылатын энергия жеткізетін Каспий электр жеткізу желісі және «шығыстан батысқа үздіксіз» созылатын электр, табиғи газ және мұнай бағыттарының ұзақ мерзімді интеграциясы.
Әзербайжан: Энергетикалық одақ жаңа кезеңге қадам басуда
Әзербайжан Энергетика министрі Пәрвиз Шахбазов түркі мемлекеттері арасындағы энергетикалық ынтымақтастықтың жылдам кеңейіп жатқанын, блоктың инвестициялық портфелінің 20 млрд АҚШ долларынан асып, оның шамамен 80%-ы энергетика саласына тиесілі екенін айтты.
Шахбазовтың айтуынша, Баку–Тбилиси–Жейхан мұнай құбыры және Оңтүстік газ дәлізі бойынша Түркия аумағы арқылы жүзеге асырылатын Әзербайжан мұнайы мен газының экспорты өңірдің энергетикалық қауіпсіздігінің негізгі тіректерінің бірі болып қала береді. Министрдің мәлімдеуінше, 2024 жылдың қарашасына дейін Әзербайжан, Қазақстан және Түрікменстаннан 53 миллион тонна шикі мұнай Түркияға және әлем нарықтарына жеткізілді.
Сонымен қатар Шахбазов түркі мемлекеттерінің электр жүйелерін алғаш рет өзара байланыстыратын Жасыл энергия дәлізіне назар аударды. Ол Зенгезур дәлізі осы энергия ағынын Түркия бағытында бағыттайтынын атап өтті.
Орталық Азияға бағыт: Жаңартылатын энергия, әртараптандыру және цифрлық трансформация
Қазақстан Энергетика вице-министрі Ильяс Бақытжан өңірлік энергия бағыттарын әртараптандыру жұмыстарының жеделдетілуін, сондай-ақ барлау, өндіру және тасымалдау инфрақұрылымына инвестиция тарту қажеттігін атап өтті. Бақытжан барлық ТМҰ мүшелерін табиғи газ және LNG жобаларына қатысуға шақырып, аймақтық желілерге цифрлық технологияларды енгізудің маңызын айтты.
Өзбекстан Энергетика министрі Журабек Мирзамахмудов жаңартылатын энергияны Еуропа нарықтарына қосудың стратегиялық маңызын ерекше атап өтті. Өзбекстан Жасыл энергия дәлізі аясында Әзербайжан және Қазақстанмен бірлесіп жұмыс істеп жатыр және Түркия мен Қырғызстанның бұл жобаға қосылуын қолдайды.
Мирзамахмудов: «Бізге энергетикада ортақ күш-жігер, технологиялық жетістіктерді бөлісу және Орталық Азияны Кавказ бен Түркияға, әрі қарай Еуропаға жалғайтын жаңа беру жүйелеріне арналған айқын жол картасы қажет,» – деді.
Институционалдық ынтымақтастықтың күшеюі
ТМҰ Бас хатшысы Кубанычбек Омуралиев жеткізу желілерін нығайту, электр желілерін жаңғырту және өзара байланысты жүйелерді дамыту түркі мемлекеттеріне тек өздерінің энергиямен қамтамасыз етілуін күшейтуге ғана емес, сонымен қатар «әлемге энергия жеткізуге» мүмкіндік беретінін айтты.
Қырғызстан Энергетика министрі Таалайбек Ибраев төмен көміртекті трансформацияны қолдайтын және ұзақ мерзімді ынтымақтастықты күшейтуді көздейтін технологиялық және жасыл бастамалар үшін өңірлік орталық құруды қарастыратын ТМҰ шешіміне назар аударды.
Венгрия мен Солтүстік Кипр Түрік Республикасы
Венгрия Сыртқы істер министрі Петер Сиярто энергиямен қамтамасыз етуді саясаттандыру «қауіпті шешімдерге» әкелетінін айтып, ЕО ішіндегі энергетикалық саясатқа қатысты пікірталастарды мысалға келтірді. Ол әсіресе Қаратеңіздегі әлеуетті барлау жұмыстары бойынша Венгрияның “MOL” компаниясы мен Түркияның TPAO ұйымы арасындағы ынтымақтастықты құптайтындарын жеткізді.
Солтүстік Кипр Түрік Республикасы Сыртқы істер министрі Тахсин Эртуғрулоғлу ТМҰ аясындағы энергия саласындағы ынтымақтастық түркі әлеміндегі саяси бірлікті нығайтып жатқанын айтып, Шығыс Жерорта теңізінде шиеленісті төмендетуге және Кипрдегі екі қауым арасында диалог орнатуға шақырды.
