АҚШ пен Мысыр президенттері Газаға қатысты екі жылға созылған соғысты тоқтату мақсатында жасалған бітім келісімінен кейін “Бейбітшілік саммиті” деп аталған әлем көшбасшыларының кездесуін басқарады.
Израиль мен ХАМАС арасында тікелей байланыс жоқ, сондықтан екі тарап та дүйсенбі күні өтетін саммитке қатысуы жоспарланбаған. Израиль халықаралық қолдауға ие Палестина әкімшілігінің Газада қандай да бір рөл атқаруына қарсы екенін білдірген, алайда Палестина әкімшілігінің басшысы жиынға қатысады.
Түркия, Иордания, Ұлыбритания, Германия, Франция, Италия, Біріккен Ұлттар Ұйымы және Еуропалық Одақ көшбасшылары саммитке қатысатындарын мәлімдеді.
Мысырдың Қызыл теңіз жағалауындағы демалыс аймағы Шарм-эль-Шейх қаласында өткізілетін саммит күні жұма күні басталған бітімнен кейін ХАМАС-тың 20 израильдік тұтқынды босатуы, Израильдің болса жүздеген палестиналықты түрмеден шығаруы сияқты маңызды қадамдар жоспарланып отыр.
Дегенмен, болашақтағы жағдайға қатысты үлкен сұрақтар әлі де жауапсыз қалып отыр және соғыстың қайта басталу қаупі бар.
Ендеше, әлем көшбасшылары не себепті жиналып отыр?
Жаңа бастама
Екі тарап АҚШ, араб елдері және Түркияның қысымымен бітімнің алғашқы кезеңі жөнінде келісімге келді. Израиль мен ХАМАС көптеген күрделі мәселені шешу үшін халықаралық және өңірлік техникалық әрі қаржылық көмекке мұқтаж.
Мысыр президенті Әбделфаттах әс-Сисидің кеңсесі саммиттің мақсаты Газадағы соғысты тоқтатып, АҚШ президенті Дональд Трамптың көзқарасына сай бейбітшілік пен өңірлік тұрақтылық жолында жаңа бастама жасау екенін мәлімдеді.
Наурыз айында Мысыр Газа халқының (шамамен 2,3 миллион адамның) өз жерінде қалуын қамтамасыз ететін соғыстан кейінгі жоспар ұсынған болатын. Бұл жоспар сол кезде Трамптың аймақты босату туралы ұсынысына балама ретінде ұсынылды. Саммитке тең төрағалық етіп отырған екі лидер алға қарай ортақ бағытта жұмыс істеп жатқанын көрсетуде.
Шамамен екі сағатқа созылуы күтіліп отырған кездесуде қалған мәселелердің терең талқылануы жоспарланбаған. Әс-Сиси мен Трамп кездесудің соңында ортақ мәлімдеме жасайды деп күтілуде.
Бірінші кезең аясында Израиль әскері Газаның кейбір аймақтарынан шегінді және жүздеген мың палестиналықтың эвакуацияланған өңірлеріне қайта оралуына рұқсат берілді. Көмек ұйымдары бірнеше ай бойы аймаққа жеткізілмеген ауқымды гуманитарлық көмекті жеткізуге дайындалуда.
Тұтқын алмасуда логистикалық қиындық
Келіссөздер ХАМАС-ты қарусыздандыру, Газа үшін соғыстан кейінгі үкімет құру және Израильдің аймақтан қаншалықты шегінетіні сияқты мәселелерді қамтуға тиіс. Трамптың жоспары сондай-ақ өңірлік және халықаралық серіктестердің жаңа палестиналық қауіпсіздік күшінің өзегін қалыптастыру үшін бірлесіп жұмыс істеуін көздейді.
Газаны қайта қалпына келтіру үшін қаржы табу да өзекті мәселелер арасында. Дүниежүзілік банк пен Мысырдың соғыстан кейінгі жоспары Газадағы қайта құру мен қалпына келтіру қажеттіліктерін 53 миллиард АҚШ доллары көлемінде бағалап отыр. Мысыр болашақта қайта қалпына келтіру жөнінде халықаралық конференция өткізуді жоспарлауда.
Кімдер қатыспайды?
Израиль мен ХАМАС.
Бір-біріне сенбейтін және бұрын көптеген сәтсіз келіссөз өткізген бұл екі негізгі тарап саммитке қатыспайды. Дохадағы және бұрынғы раундтардағы келіссөздер Мысыр мен Катардың арағайындығымен жанама түрде жүргізілген еді.
Өткен жылы Израильмен 12 күндік қақтығысқа кіріп, 1979 жылғы революциядан бері ең әлсіз кезеңдерінің бірін бастан өткеріп жатқан Иран да саммитке қатыспайды. Ирандық ресми тұлғалар бітім келісімін ХАМАС үшін жеңіс деп атағанымен, бұл жағдай Иранның өңірдегі әлсіреген ықпалын және Израильмен болуы мүмкін жаңа қақтығысқа қатысты алаңдаушылықтарды қайта күн тәртібіне шығарды.
Мемлекеттік қызмет
Конференцияда Трамптың бітім орнату бағытындағы күш-жігеріне әлем көшбасшыларының жоғары баға беруі ықтимал. Әс-Сиси болса Мысырдың Газадан халықтың жаппай көшуін болдырмауының арқасында айтарлықтай жеңілдік сезінуде.
Түркия президенті Режеп Тайып Ердоғанның саммитке қатысуы күтіледі. Түркия бітім келісімінің жасалуында шешуші рөл атқарды. Сондай-ақ Катар, Сауд Арабиясы және Біріккен Араб Әмірліктерінің де қатысуы жоспарлануда.
Иордания королі Абдулла да қатысушылар қатарында болады. Иордания мен Мысыр жаңа палестиналық қауіпсіздік күшін даярлаумен айналыспақ.
Израильдің ең ірі әскери техника жеткізушілерінің және ең мықты халықаралық қолдаушыларының бірі саналатын Германия саммитте канцлер Фридрих Мерц арқылы өкілдік етеді. Мерц Израильдің соғыс кезіндегі ұстанымы мен Газаны әскери жолмен бақылауға алу жоспарына қатысты алаңдаушылығын білдірді. Германия Мысырмен бірге Газаны қайта қалпына келтіру жөніндегі конференцияға бірлесе жетекшілік етуді жоспарлап отыр.
Ұлыбритания премьер-министрі Кир Стармер де саммитке қатысуды жоспарлап отыр. Стармер Ұлыбританияның Газадағы су мен санитария жүйелерін қалпына келтіру үшін 20 миллион фунт стерлинг (27 миллион доллар) көлемінде көмек көрсететінін және Газаны қалпына келтіру мен қайта өркендету жоспарларын үйлестіру мақсатында үш күндік конференция өткізетінін мәлімдеді.
БҰҰ Бас хатшысы Антониу Гутерриш, Еуропалық одақ төрағасы Антониу Кошта және Италия премьер-министрі Джорджия Мелони де саммитке қатысатындарын хабарлады.
Саммит өткізілетін жер
Синай түбегінің шетінде, Қызыл теңіздің жағасында орналасқан Шарм-эль-Шейх демалыс қалашығында соңғы жылдары көптеген бейбіт келіссөз өткізілді. Шарм-эль-Шейх 1956 жылы бір жыл бойы Израильдің оккупациясында болған. Израиль әскері аймақтан шыққаннан кейін 1967 жылы Мысыр президенті Жамал Абдель Насыр БҰҰ бейбітшілік күштерін аймақтан әкету туралы бұйрық бергенге дейін мұнда Біріккен Ұлттар Ұйымының бейбітшілік миссиясы орналасқан болатын. Бұл шешім сол жылғы Араб–Израиль соғысының басталуына түрткі болды.
Шарм-эль-Шейх пен Синай түбегінің қалған бөлігі 1979 жылы Израиль мен Мысыр арасында жасалған бейбіт келісімнен кейін 1982 жылы Мысырға қайтарылды.
Қала бүгінде сәнді жағажайлары, сүңгу аймақтары және шөл саяхаттарымен танымал. Сонымен қатар 2011 жылы биліктен кеткен президент Хосни Мүбәрактың тұсында Шарм-эль-Шейхте Израиль мен Палестина арасындағы көптеген бейбіт саммит пен келіссөз өткізілді.