Джаалоулу Анадолы лицейінің оқушылары Еуропалық Ядролық Зерттеу Орталығы ұйымдастыратын «Beamline for Schools» байқауында жеңімпаз атанған алғашқы түрік командасы болды.

Бұл халықаралық жарыста бес команда ғана үздік атанды. Бірақ бұл жетістіктің қаншалықты үлкен екенін ойлап көріңізші... 72 елден 3 500 өтініш түскен болатын!

Өздерін «PhysiCal» деп атаған команданың жобасы ядролық бөліну процесіне және осы процестің радиоактивті қалдықтардың әсерін азайту мүмкіндігіне бағытталған. Бұл жай теориялық жоба емес. Бұл —әлемдегі нақты мәселелерге шешім ұсынатын қолданбалы зерттеу.

Команда мүшесі 18 жастағы Баран Булуттекиннің айтуынша, олар бұл байқауға төрт жыл бойы арнайы дайындалған. Лицей жасындағы жастардың бұл ерекше табандылығы таңғалдырады.

Осы уақыт ішінде олар байқау форматымен танысты, бөлшек физикасы бойынша терең білім алды, конференцияларға қатысты, профессорлармен жүздесті. Бәрі мектептегі шағын физика клубынан басталып, халықаралық деңгейдегі мақсатқа бағытталған тұрақты еңбектің нәтижесіне айналды.

Өткен жылы қайта жиналған оқушылар күш-жігерін арттырып, міндеттерді бөлісіп, айлар бойы тынымсыз еңбек еткен.

Бұл еңбектің шыңы команданың осы күзде Женеваға жасаған сапары болды.

Оқушылар 2025 жылы 10 қыркүйекте Женеваға барғаннан кейін CERN мамандары өткізген үш күндік қарқынды дайындықтан өткен. 17 жастағы Дефне Чабукел бұл сабақтардың радиациялық қауіпсіздік, криогендік жүйелер және алғашқы көмек тақырыптарын қамтығанын айтады. Дайындықтан соң оларға дозиметрлер, каскалар және рұқсат карталары берілген.

Шамамен екі апта бойы түрік командасы Бельгиядан келген жеңімпаз топпен бірге «Beamline for Schools» аймағында тәжірибелерге, деректерді талдау семинарларына және CERN-нің жаңа технологиялары бойынша практикалық сабақтарға қатысқан.

Бұл тәжірибе оқушылардың ғылымға деген көзқарасын түбегейлі өзгерткен.

17 жастағы Емир Өзакташтың сөздері ерекше әсерлі: «CERN бізге идеяларымызды іске асыруға және өзімізді нағыз ғалымдай сезінуге мүмкіндік берді.»

Бұл тәжірибе техникалық біліммен ғана шектелмей, оқушыларға өздерін жаһандық ғылыми қауымдастықтың мүшесі ретінде сезінуге жол ашқан. Өзакташтың айтуынша, лицей оқушылары болғанына қарамастан оларға көрсетілген құрмет өздеріне деген сенімін арттырып, білімін тереңдетуге ынталандырған.

Команданың тағы бір мүшесі Дефне Караоғлу CERN-де екі апта ішінде алған білімдерін әдетте жылдар бойы жинақтайтынын айтады.

CERN-ді ол «ғылыми айналымның таңғажайып орталығы» деп сипаттайды. Ал шынайы бөлшек үдеткіште, арнайы өздеріне берілген кеңістікте тәжірибе жасау мүмкіндігін «көбі кездестіре бермейтін ерекше мүмкіндік» дейді.

Караоғлу бұл тәжірибенің құндылығы тек ғылыми білімде емес, сонымен бірге орнатылған кәсіби байланыстар мен физиктердің өміріне көзқарас сыйлағанында екенін ерекше атап өтеді. Ол бұл сапарды «өмірін өзгерткен әрі баға жетпес» деп сипаттайды.

17 жастағы Эла Кырдемир жобаның ұзақ мерзімді әсері туралы айтады. Жиналған деректердің ғылыми мақалаға айналдырылып, CERN қолдауымен жарияланатынын жеткізеді.

Бұл жас ғалымдар үшін орасан жетістік! Алайда Кырдемир олардың мақаласы жолдың соңы емес, болашақтағы кең мақсаттарға бастар баспалдақ екенін атап өтеді.

Әрине, бұл жетістік ұстаздардың еңбегінсіз мүмкін болмас еді. Оқушылардың ғылыммен байланысын нығайтқан ұстаздары — химия пәнінің мұғалімі Осман Турджан және биология мұғалімі Гөкхан Гюндюз.

Гюндюз атом ядроларынан бөлшектерді үдетіп, оларды басқа ядролармен жоғары энергияларда соқтығыстыру арқылы жаңа бөлшектер пайда болатынын түсіндіреді. Бұл әдістің радиоактивті заттардың зиянын азайтуда да, материя табиғатын зерттеуде де маңызы зор екенін айтады.

Сондай-ақ Гюндюз оқушылардың жетістігінің ел үшін мәні зор екенін атап өтіп, «Бұл тек мектеп клубының жеңісі емес, бұл — бүкіл Түркияның жетістігі.»- деді.
Оның ойынша, бұл жеңіс физика саласына қызығушылығы бар көптеген түрік оқушы үшін үлгі болатыны сөзсіз.

Оқушылар байқауды бір реттік тәжірибе емес, болашақ даму платформасы ретінде көрген. Баран, Дефне, Емир, Эла және басқа да команда мүшелері бұл жеңісті өз кәсіби жолдарын қалыптастыратын, өзгелерге шабыт беретін бастама деп қабылдайды.

Олардың ойынша «Beamline for Schools»- тің ең үлкен құндылығы жас ғалымдарға тек ғылыми тәжірибе ғана емес, сонымен бірге сенім, мақсат және ғылыми тұлғалық қалыптасу сезімін сыйлауында.

Бұл әсердің символдық мәні да бар: ғылыми ынтымақтастықтың жаһандық шыңы саналатын CERN Стамбулдан келген жастарға есігін ашты, ал олар ғылымға жету жолы географиямен де, ресурспен де шектелмейтінін көрсетті.

“PhysiCal” командасының жеңісі Түркия үшін тарихи «алғашқы» мәртебесін алды. Дегенмен оқушылар бұл жетістіктермен шектелмей, болашаққа қарай бағыт алған.

CERN-дегі тәжірибе жас буынға тек оқушы емес, білімге белсенді үлес қоса алатын тұлға болуға жол ашу қажеттігін айқын көрсетеді. Жобаларының ғылыми журналда жариялануы олардың еңбегінің маңызын одан әрі күшейтеді.

Ең бастысы оқушылардың сөздері мұндай тәжірибенің өмірлерін қалай өзгерткенін айқын көрсетеді. Себебі бұл тек ғылым емес — өздерінің де ғылымның ең жоғары деңгейін бағындыруға қабілетті екенін ұғынуы.

Бұл оқиға бізге мынаны көрсетеді: табандылық, қажырлы еңбек және дұрыс бағыт беру арқылы жастар әлемнің ең беделді ғылыми орталықтарында да табысқа жете алады. Бұл — бес оқушының ғана емес, бүкіл Түркияның және келер ұрпақтың жетістігі.

Мүмкін, дәл қазір тыңдап отырған жастардың арасында келесі CERN зертханасына баратын тұлғалар бар шығар…